Orientacja przestrzenna, jak to się dzieje, że niewidomi poruszają się samodzielnie

Cześć!
Cieszę się, że tu jesteście.
Dziś chciałabym opowiedzieć Wam o tym, jak to jest, że osoby niewidome poruszają się samodzielnie, jak to się dzieje, jak wygląda nauka poruszania się i co się na nią składa.
Samodzielne poruszanie się to nieodłączny element życia każdego z nas, nie zależnie od tego, czy jesteśmy widzący czy niewidomi. Gdybyśmy nie potrafili poruszać się samodzielnie, nie wychodzilibyśmy z domu, nie załatwialibyśmy codziennych spraw, a wielu z nas nie chodziłoby nawet do pracy. Nie moglibyśmy realizować żadnyhh podstawowych potrzeb takich jak jedzenie czy picie.
Nic tak naprawdę nie byłoby możliwe bez samodzielnego poruszania się.
Dla osób widzących jest to stosunkowo proste, ponieważ korzystają z wrodzonej zdolności do widzenia otaczającego ich świata, co pozwala im swobodnie się poruszać i orientować w przestrzeni.
Już jako małe dzieci osoby widzące podpatrują najpierw swoich rodziców, a potem inne osoby ucząc się zasad poruszania się, najpierw w najbliższym otoczeniu w domu czy na podwórku, a potem na wsi i w mieście.
U osób niewidomych ten proces wygląda inaczej. Początkowo niewidomi również potrafią zorientować się w swoim otoczeniu w domu czy na podwórku. Jednak poruszanie się po większych przestrzeniach takich jak wieś czy miasto nie jest możliwe od razu i nie przebiega w tak szybkim czasie jak ma to miejsce u osób widzących.
Osoby niewidome w zakresie poruszania się i orientacji przestrzennej potrzebują specjalistycznej pomocy. Gdy uczą się w ośrodkach dla niewidomych organizowane są tam zajęcia z orientacji przestrzennej.
Orientacja przestrzenna to zdolność jednostki do poznawania swojego otoczenia, rozumienia stosunków przestrzennych i czasowych, a także określanie własnego położenia w stosunku do otaczających ją przedmiotów. Kluczowe w tym procesie są umiejętności poznawcze, wykorzystywanie różnych zmysłów, zasób pojęć, znajomość schematu własnego ciała, wyobraźnia przestrzenna, oraz wiedza o otoczeniu. Ważnym elementem jest także zdolność do rozumienia relacji jak odległość czy czas.
Dla osób niewidomych szczególnie istotne jest, by orientacja przestrzenna była kształtowana od najmłodszych lat, najlepiej jeszcze przed rozpoczęciem nauki szkolnej.
Na początku u niewidomego dziecka wprowadza się podstawowe elementy takie jak: nauka schematu własnego ciała, umiejętność nazywania części ciała i identyfikacja ich położenia. Dziecko uczy się także rozróżniać strony prawa, lewa oraz rozumieć i nazywać różne kierunki takie jak: nad, pod przed, za czy obok. Kluczowe jest dokładne wyjaśnienie tych pojęć w sposób, który umożliwi dziecku ich zrozumienie i przyswojenie.
Zajęcia te prowadzone są przez specjalnie przeszkolonych nauczycieli zwanych instruktorami orientacji przestrzennej, którzy stopniowo wprowadzają dziecko w świat samodzielnego poruszania się. Na początku instruktor wykonuje z dzieckiem ćwiczenia mające na celu wykształcenie podstawowych umiejętności takich jak rozpoznawanie dźwięków z otoczenia, wychwytywanie i ich nazywanie. Wiele z tych ćwiczeń ma formę zabawy, co pomaga w zachęceniu dziecka do odkrywania otaczającego je świata.
Jednym z ważniejszych elementów nauki poruszania się po budynku jest stosowanie różnych technik ochronnych. Polegają one na wyciąganiu ręki przed siebie, aby uniknąć uderzenia w przeszkody lub wpadnięcia na nie.
Kolejnym krokiem jest poznawanie najbliższego otoczenia. Jeśli osoba niewidoma mieszka w internacie poznaje jego układ, a jeśli mieszka w domu uczy się poruszać po swoim własnym domu. Z kolei w przypadku osób uczących się w ośrodkach jak to miało miejsce w moim przypadku, poznają oni trasę z internatu do szkoły oraz inne najważniejsze miejsca, które muszą regularnie odwiedzać.
Za nim dziecko zacznie naukę chodzenia z białą laską najpierw uczy się prawidłowego poruszania z przewodnikiem widzącym.
O tym jak pomagać osobom niewidomym w poruszaniu się opowiem więcej w osobnym wpisie.
Nauka chodzenia z białą laską to kluczowy element zajęć z orientacji przestrzennej, ponieważ laska stanie się nieodłącznym towarzyszem każdej podróży osoby niewidomej w przyszłości.
Podczas zajęć osoba niewidoma poznaje różne techniki chodzenia z białą laską. Uczy się jak prawidłowo poruszać się po schodach oraz po płaskich powierzchniach, a także jak rozpoznawać przeszkody i orientować się w otoczeniu.
Gdy osoba niewidoma opanuje podstawowe techniki poruszania się z białą laską i pozna swoje najbliższe otoczenie, rozpoczynają się zajęcia, na których stopniowo wprowadza się naukę przechodzenia przez jezdnię, wsiadania i wysiadania z autobusu tramwaju, pociągu i innych środków transportu. Na początku ćwiczenia odbywają się na mniejszych ulicach i skrzyżowaniach oraz w mniej ruchliwych miejscach, a następnie stopniowo przechodzi się do większych przestrzeni miejskich takich jak: duże skrzyżowania, dworce kolejowe czy przejścia podziemne. Uczy się także poruszania po schodach ruchomych.
Bardzo ważnym elementem jest nauka zasad ruchu ulicznego, czyli kiedy na przejściu jest zielone światło i można przejść, a kiedy należy się zatrzymać, bo jest czerwone. Wiele przejść wyposażonych jest w sygnalizację dźwiękową, co znacznie ułatwia poruszanie się osobom niewidomym.
Niestety, wciąż zdarzają się przejścia, które nie mają takiej sygnalizacji. W takich sytuacjach wykorzystuje się zasadę ruchu samochodów, ruch równoległy i prostopadły.
Podczas zajęć z orientacji instruktor uczy osobę niewidomą jak prawidłowo wychwytywać momenty kiedy samochody jadą prostopadle do osoby stojącej na przejściu, co oznacza, że jest światło czerwone, a kiedy samochody poruszają się równolegle, co wskazuje na zielone światło.
Oczywiście należy pamiętać, że nawet gdy osoba niewidoma pozna te zasady nie zawsze będzie w stanie je prawidłowo zastosować. W miastach ulice często są bardzo ruchliwe, a skrzyżowania znajdują się blisko siebie, co utrudnia wychwycenie potrzebnych informacji. W takich warunkach osoba niewidoma może mieć trudności z dokładnym zidentyfikowaniem kiedy jest odpowiedni moment, by przejść.
W takiej sytuacji warto zapytać innych przechodniów o pomoc, by upewnić się czy można przejść bezpiecznie. Osoby widzące za zwyczaj pomagają przejść przez przejście.
Pytanie o pomoc i drogę to bardzo ważna umiejętność, którą również rozwija się podczas zajęć z orientacji przestrzennej. Początkowo osoby niewidome mogą czuć się niepewnie wstydząc się prosić innych o pomoc. Jednak z czasem uczą się, że to naturalna część poruszania się w przestrzeni miejskiej i bardzo przydatna umiejętność, która może zdecydowanie ułatwić życie i zapewnić bezpieczeństwo.
Warto również dodać, że instruktorzy orientacji przestrzennej podczas zajęć często wykorzystują różne pomoce takie jak: brajlowskie plany, mapy dotykowe, oraz inne materiały, które pomagają uczniom poznać przestrzeń miejską w tym ulice, skrzyżowania budynki i inne elementy otoczenia.
Bardzo ważną rzeczą, która ułatwia osobom niewidomym orientację przestrzenną jest echolokacja.
Echolokacja to zdolność do określania położenia różnych obiektów przez osoby niewidome bez używania dodatkowych pomocy, ale możliwe jest to na podstawie wysłuchania dźwięków odbityych od przedmiotów znajdujących się w otoczeniu.
Niektórzy określają echolokację jako dodatkowy zmysł, bo tak naprawdę jest to pewien rodzaj zmysłu, dodatkowej zdolności, z której osoba widząca nie korzysta.
Oczywiście nie zawsze jest możliwe korzystanie z echolokacji, gdyż nie zawsze są do tego odpowiednie warunki. Często w otoczeniu jest wiele dźwięków, które nakładają się na siebie, jest hałas, co powoduje, że nie da się usłyszeć dźwięków odbijających się z obiektów.
Ja z echolokacji korzystam raczej w pomieszczeniach zamkniętych, albo na małych przestrzeniach takich jak podwórko, czy osiedle, gdzie jest cicho, bo wtedy można coś usłyszeć.
W moim przypadku echolokacja sprawdza się tylko wtedy, gdy idę stosunkowo wolno, gdyż idąc szybko nie jestem w stanie usłyszeć ani wyczuć, że coś lub ktoś znajduje się przede mną.
Inną ważną rzeczą, którą ćwiczy się na zajęciach z orientacji przestrzennej jest umiejętność załatwiania codziennych spraw takich jak robienie zakupów, czy korzystanie z bankomatu. W ramach tych zajęć kładzie się również duży nacisk na naukę proszenia o pomoc na przykład w sklepie, banku, czy innych miejscach gdzie może to być potrzebne.
Bardzo ważną kwestią jest także umiejętność samodzielnego podpisywania się na przykład w urzędzie. Podczas zajęć z orientacji instruktor może także uczyć osobę niewidomą podpisywania dokumentów lub stawiania parafki, co jest bardzo przydatne przy załatwianiu spraw urzędowych.
Jak więc widzicie, proces uczenia się orientacji przestrzennej jest bardzo wymagający, ale jednocześnie daje ogromną satysfakcję.
Dziękuję, że byliście ze mną i mam nadzieję, że udało się przybliżyć Wam ten temat.
Do zobaczenia w kolejnym wpisie.